Hulp bij onderzoek

Op deze pagina vindt u aanvullende informatie om het zoeken gemakkelijker te maken.

Hoe doe je onderzoek in een archief?

Stel, je hebt een vraag over het verleden. Waar begin je dan met je zoektocht? Dat wordt in onderstaande video uitgelegd.

Hoe zoek je online in een archief?

Zoeken op de website van een archief werkt anders dan in Google. In onderstaande video leer je hoe je op de site van een archief de informatie vindt die je zoekt. 

​​​Historie van de gemeente Steenwijkerland

In 2001 werden de gemeentes Brederwiede, Steenwijk en IJsselham samengevoegd tot één gemeente. Vanaf 2003 draagt deze gemeente de naam Steenwijkerland.
In de geschiedenis van Steenwijkerland komen nog veel meer gemeentelijke herindelingen voor. In 1973 werden Steenwijk en een deel van Steenwijkerwold samengevoegd. Het andere deel van Steenwijkerwold werd samengevoegd met Blankenham, Kuinre en Oldemarkt en ging voortaan IJsselham heten. In datzelfde jaar ontstond de gemeente Brederwiede uit de samenvoeging van Blokzijl, Giethoorn, Vollenhove en Wanneperveen. Hieronder gaan we in op de geschiedenis van de afzonderlijke kernen. Na het lezen ervan, zal het u niet verbazen dat het gemeentearchief in het bezit is van archief van maar liefst 15 verschillende gemeentes.
 

Geschiedenis belangrijkste kernen

Hieronder vindt u heel beknopt de geschiedenis van de voornaamste kernen in de gemeente Steenwijkerland.

Steenwijk

Steenwijk is vanouds de hoofdplaats van de Stellingwerven. De oudste kerk in dit gebied moet vóór het jaar 1000 gesticht zijn in de plaats Steenwijk. In 1296 wordt de kerk van Steenwijk verheven tot kapittelkerk, na Deventer en Oldenzaal de derde in Overijssel. De plaats Steenwijk wordt in 1296 aangeduid als oppidum, versterkte plaats. In 1324 is er sprake van schepenen in Steenwijk en in 1327 bevestigt de bisschop het Steenwijker stadsrecht, dat afgeleid is van Deventer, Kampen en Zwolle. Deze laatste bepaling zorgt voor de band van Steenwijk met Overijssel. Gemeente Steenwijk ontstond in 1811 uit het stadgericht van die naam.

Steenwijkerwold

Steenwijkerwold wordt voor het eerst in 1368 genoemd. De kerk van Steenwijkerwold wordt in 1381 afgesplitst van Steenwijk. Pas in 1524 is er voor het eerst sprake van een aparte schout van Steenwijkerwold. In 1811 ontstond gemeente Steenwijkerwold uit het schoutambt Steenwijk.

IJsselham

De oudste vermelding van de kerk van IJsselham is in 1132.  Door de voortschrijdende vervening verloor IJsselham snel aan betekenis en werden Blankenham en Oldemarkt belangrijker.

Kuinre

Kuinre was een zelfstandige heerlijkheid of graafschap. In 1407 kocht de bisschop van Utrecht deze heerlijkheid, waarna Kuinre een Overijssels schoutambt werd. Rond 1600 werd het schoutambt van Kuinre gecombineerd met dat van Blankenham. De havenplaats Kuinre had een bestuur met stedelijke elementen, maar het verlenen van stadsrechten was na 1407 in onbruik geraakt. Kuinre ontstond in 1811 uit het schoutambt Kuinre en Blankenham. Blankenham werd vervolgens in 1811 afgesplitst.

Blankenham

Blankenham kreeg in 1418 een eigen kerk, een dochterkerk van IJsselham. De naam Blankenham is afgeleid van de stichter van de kerk, bisschop Frederik van Blankenheim. In 1818 werd Blankenham afgesplitst van Kuinre. Tot de opheffing van de gemeenten Kuinre en Blankenham in 1973 hadden ze steeds dezelfde burgemeester.

Oldemarkt

Oldemarkt is in de dertiende eeuw ontstaan als nederzetting van koop- en handwerkslieden. In 1338 was Paasloo duidelijk nog belangrijker dan Oldemarkt. Toen werd namelijk de parochie Paasloo gesticht als dochterkerk van Steenwijk. Sinds 1438 werden in Oldemarkt twee jaarmarkten en een weekmarkt gehouden, waardoor de plaats een zekere stedelijke ontwikkeling doormaakte. Dat was echter te laat om nog formeel stadsrechten te kunnen krijgen. Rond 1448 werd er een kapelletje gesticht, dat in 1489 de parochierechten van Paasloo overnam. In 1811 ontstond gemeente Oldemarkt uit het schoutambt Oldemarkt, Paasloo en IJsselham.

Vollenhove

Als Vollenhove in 944 voor het eerst genoemd wordt, betreft het een uitgestrekt woudachtig gebied. De vorming van het landsheerlijke gebied Overijssel begint met de verwerving van het jachtrecht in het woud Fulnaho in dat jaar door de bisschop van Utrecht. De slotkapel van de bisschop werd voor 1206 een parochiekerk. De gemeenschap 'Op de Kamp' voor het kasteel Vollenhove kreeg in 1354 stadsrechten.

In 1811 werden het stadgericht en het schoutambt Vollenhove gesplitst in Blokzijl en Vollenhove. In 1818 werd Vollenhove opgedeeld in Stad Vollenhove en Ambt Vollenhove, hetgeen een aanzienlijke inperking van Blokzijl ten gunste van Ambt Vollenhove betekende. In 1942 werden Stad en Ambt Vollenhove weer samengevoegd tot Vollenhove.

Blokzijl

De plaats Blokzijl ontstond in de vijftiende eeuw als havenplaats, van waaruit turf over de Zuiderzee werd vervoerd. De oudste vermelding is van 1438. Toen de bisschop van Münster in 1672 Overijssel onder de voet liep, liet hij - op weg naar Groningen - Blokzijl letterlijk links liggen. Blokzijl was daardoor plotseling een belangrijk bruggenhoofd voor de herovering van Overijssel. Het kreeg onmiddellijk in 1672 Hollandse stadsrechten. Nadat echter in 1674 de staten van Overijssel in hun functie hersteld waren, moest Blokzijl zijn privilege weer inleveren. In 1811 werden het stadgericht en het schoutambt Vollenhove gesplitst in Blokzijl en Vollenhove. Blokzijl werd behoorlijk kleiner door de splitsing van Vollenhove waarbij een deel van het Blokzijlse gebied bij Ambt Vollenhove gevoegd werd.

Giethoorn

De eerste bewoners van Giethoorn zou een groep flagellanten geweest zijn, een middeleeuwse godsdienstige sekte van zelfgeselaars. Zij worden wel de Sint Maartenslieden genoemd. Ze vestigden zich daar in de dertiende eeuw met toestemming van de bisschop van Utrecht.  In 1324 wordt melding gemaakt van een kerk in Giethoorn.

Wanneperveen

Wanneperveen wordt in 1284 voor het eerst genoemd. De kerk van Wanneperveen wordt voor het eerst genoemd in 1324. Wanneperveen omvatte het gebied van het schoutambt Wanneperveen en Dinxterveen, met uitzondering van het in 1795 verzelfstandigde Zwartsluis.

Met dank aan mr. Caspar van Heel, oud provinciaal archiefinspecteur van Overijssel.

Voormalige gemeentes en hun kernen

De gemeente Steenwijkerland is het resultaat van een aantal herindelingen. Deze herindelingen waren over het algemeen geen eenvoudige fusies. Meestal was er ook sprake van splitsing van één van de gemeentes over andere gemeentes. Zo is de gemeente Ambt Vollenhove in 1942 opgeheven, waarbij een deel is samengevoegd met de gemeente Blokzijl en ander deel samen met de gemeente Stad Vollenhove.  Dit kan historisch of genealogisch onderzoek erg verwarrend maken. Informatie over het plaatsje Baarlo moet onder andere gezocht worden in de archieven van de gemeente Vollenhove (1813-1818), de gemeente Ambt Vollenhove (1818-1942), de gemeente Blokzijl (1942-1972) en de gemeente IJsselham (1973-2000). Om u te helpen wordt daarom een overzicht gegeven van de kernen in deze gemeente en de gemeentes waarbinnen ze in het verleden lagen tussen 1811 en 2000 (142 KB).

Gemeentewapen

Gemeentewapen 620

Koninklijk besluit

Het gemeentebestuur van Steenwijkerland heeft op 2 februari 2009 aan de Koningin verzocht een wapen aan de gemeente te verlenen. Op 21 februari 2009 heeft de Koningin, op advies van de Hoge Raad van Adel, hier gevolg aan gegeven. Na goedkeuring door de Kroon heeft de Hoge Raad van Adel een wapendiploma vervaardigd. Dit wapendiploma hangt in de raadszaal van het gemeentehuis.

Omschrijving

De omschrijving die bij het gemeentewapen hoort luidt: 'Gevierendeeld door een kruis van zilver; I en IV effen azuur; II en III effen sinopel; in een hartschild van keel een anker van goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren'. Dit betekent dat het wapen bestaat uit vier vlakken, waarvan de vlakken linksboven en rechtsonder blauw zijn, de vlakken rechtsboven en linksonder groen. In het midden zit het hartschild in rood met een anker van goud.

Uitleg

In het ontwerp zijn twee figuren opgenomen die de gemeente als geheel representeren. Het zilveren kruis is afkomstig uit het wapen van het voormalige Land van Vollenhove, waarvan het territoir ongeveer overeenkwam met dat van Steenwijkerland. Aan het ontwerp zijn nieuwe, eigentijdse elementen toegevoegd namelijk de kleuren blauw (azuur) en groen (sinopel). Deze kleuren symboliseren de waterrijke en landelijke gemeente. Ook het anker is representatief voor de gemeente als geheel. Dit anker is ontleend aan het historische wapen van Steenwijk en in het hartschild geplaatst, wat aangeeft dat deze vanouds belangrijke stad de zetel van het gemeentebestuur is. Het anker staat symbool voor zowel Sint Clemens als voor de scheepvaart en visserij in het verleden en de (toeristische) watersport van het heden. Om zowel heraldische (kleur op kleur) als praktische redenen (het zilveren kruis) is gekozen voor een anker van goud in het hartschild in rood.

Regiocanon Land van Vollenhove

Als u meer wilt weten over de geschiedenis van Steenwijkerland, dan is de digitale Regiocanon van het Land van Vollenhove een uitstekend startpunt. Het Land van Vollenhove is een historische naam voor de Kop van Overijssel.

Bekijk de Regiocanon van het Land van Vollenhove 

 

Lijst van oude wijkindelingen in onze gemeente

Een van onze vrijwilligers heeft een lijst van oude wijkindelingen (pdf, 134 KB) in onze gemeente gemaakt. Deze lijst kan van pas komen bij historisch onderzoek en genealogisch onderzoek wanneer u wilt weten waar u voorouders woonden.

Genealogie

Veel mensen houden zich tegenwoordig bezig met genealogie of stamboomonderzoek. Door websites als wiewaswie.nl wordt het steeds gemakkelijker onderzoek te doen naar de familiegeschiedenis. Ook Gemeentearchief Steenwijkerland doet zijn best om het onderzoek voor u zo eenvoudig en prettig mogelijk te maken.

Burgerlijke stand

Napoleon voerde in 1811 de burgerlijke stand in Nederland in. De registers van de burgerlijke stand bestaan uit geboorte-, huwelijks-, en overlijdensregisters. Deze akten worden opgemaakt in de gemeente waar deze gebeurtenissen plaatsvinden. Het is daarom heel gewoon dat iemands geboorteakte zich in een andere gemeente bevindt dan de overlijdensakte.

Bevolkingsregisters

De bevolkingsregisters staan los van het systeem van de burgerlijke stand. Vanaf ongeveer 1830/1840 werd de gezinssamenstelling in bevolkingsregisters bijgehouden. Ook is in deze registers na te gaan uit welke gemeente iemand afkomstig was en naar welke gemeente iemand is vertrokken. Als iemand verhuisde naar een andere gemeente, dan werd hij ook daar geregistreerd in het bevolkingsregister. De bevolkingsregisters lopen over het algemeen tot ongeveer 1920. De bevolkingsregisters zijn voor genealogisch onderzoek een goede aanvulling op de registers van de burgerlijke stand. Bij verhuizingen naar andere gemeentes worden huwelijken en overlijden immers in die andere gemeente geregistreerd. Aan de hand van het bevolkingsregister kunt u zien in welke gemeente u in de registers van de burgerlijke stand moet zoeken.

De gemeente Steenwijkerland heeft alle bevolkingsregisters gescand. U kunt  de scans van de bevolkingsregisters inzien.

Doop-, trouw- en begraafregisters

Genealogisch onderzoek naar mensen die voor 1811 leefden is moeilijker. De kerk hield toen de dopen, huwelijken en begrafenissen bij. Deze registers worden de doop-, trouw- en begraafregisters genoemd (ook wel DTB's). Het gemeentearchief heeft kopieën van de DTB's van Steenwijk en Steenwijkerwold. Van de andere gemeenten zijn kopieën van de indexen op de registers aanwezig. Voor de originele DTB's kunt u terecht bij het Historisch Centrum Overijssel in Zwolle.

Burgerboek en Monsterrollen

Twee bijzondere bronnen zijn het Burgerboek en de Monsterrollen. Het burgerboek van Steenwijk loopt van 1583 tot 1851 en hierin staan alle burgers van Steenwijk. Men werd burger na betaling van een bepaald bedrag en kreeg daarmee rechten. Het zijn dus vooral vermogende mensen die in dit boek staan. Monsterrollen (1644-1686) bevatten namen van personen die dienst namen in het staatse leger.

Via de link naar het zoekscherm van burgerboek en monsterrollen kunt u deze topstukken voor genealogisch onderzoek op een bijzondere manier bekijken. U kunt niet alleen een foto van elke pagina bekijken, maar er staat ook een transcriptie naast. U hoeft dus geen oud schrift te kunnen lezen om deze bronnen te raadplegen.

Handige links

Archieven.nl
www.archieven.nl 

Collectie Overijssel
https://collectieoverijssel.nl/ 

Wie Was Wie
www.wiewaswie.nl

Historische vereniging Steenwijk
www.historischeverenigingsteenwijk.nl

Instituut Hildo Krop
www.hildokrop.nl

Historische vereniging IJsselham
www.historischeverenigingijsselham.nl

Stadsmuseum Steenwijk
www.stadsmuseumsteenwijk.nl

Museum Gildehuys Blokzijl
gildenhuysblokzijl.nl

Museumboerderij 't Olde Maat Uus
www.oldemaatuus.nl

Cultuurhistorisch Centrum Vollenhove
www.chcvollenhove.nl

Mijn Stad, Mijn Dorp, Historisch tijdschrift voor Overijssel
www.mijnstadmijndorp.nl

Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis
www.vorg.nl

Nederlandse Genealogische Vereniging
https://www.ngv.nl/ 

Historisch Geografisch Informatiesysteem
www.hisgis.nl

Centraal Bureau voor Genealogie
www.cbg.nl

Open Archieven
www.openarch.nl

Heb je verder nog vragen, neemt u dan contact op met het gemeentearchief. Wij helpen je graag!